1 gwiazdka2 gwiazdki3 gwiazdki4 gwiazdki5 gwiazdek (5 votes, average: 5,00 out of 5)
Loading...
6
0

Ewolucja pająków

Bardzo trudnym jest określenie momentu pojawienia się pająków, oraz prześledzenie ewolucji i zmian jakie dokonywały się w tej grupie bezkręgowców. Ze względu na miękkie, stosunkowo słabo zesklerotyzowane ciało, dane kopalne dotyczące ptaszników pojawiają się rzadko i są niekompletne.

Pająki należą do szczękoczułkowców (Chelicerata) podtypu w obrębie stawonogów (Arthropoda), do których należą także owady i skorupiaki. Najprymitywniejsze szczękoczułkowce jakie znamy (Eurypterida) zaopatrzone w dwie pary odnóży gębowych: szczękoczułki i nogogłaszczki były zbliżone do dewońskich staroraków. Te morskie zwierzęta oddychające płatkowatymi skrzelami powstałymi z przekształconych odnóży odwłokowych osiągały do 3 metrów długości, i pojawiły się w ordowiku, około 500 milionów lat temu. Prowadziły przydenny tryb życia korzystając z obfitości fauny bentonicznej (przydennej) żyjącej w paleozoicznych oceanach. Przedstawicielami staroraków, które przetrwały do dzisiejszych czasów są 4 reliktowe gatunki skrzypłoczy. Nie osiągają tak imponujących rozmiarów jak ich prehistoryczni krewniacy, ale zachowały większość prymitywnych cech, przez co określane są mianem żywych skamielin.

Wraz z rozwojem coraz bogatszej flory lądowej, i pojawieniem się w dewonie formacji tworzonych przez pierwsze rośliny zarodnikowe, początkowo w postaci słonych i słonawych, nadmorskich, oraz deltowych bagien, zasiedlanych przez ryniofity, swoją ekspansję na ląd rozpoczęły liczne grupy zwierząt kolonizując młode, stabilizujące się środowisko lądowe, i formując pierwsze lądowe ekosystemy. W odpowiedzi na eksplozję form roślinożernych bezkręgowców, w szczególności pierwotnych owadów i wijów, jaka dokonała się pośród wid?akowych i kalamitowych lasów późnego dewonu, ewolucja zaczęła dobierać i selekcjonować drapieżców mogących funkcjonować w nowej, lądowej rzeczywistości. Pośród nich znalazły się pierwsze pająkopodobne zwierzęta wywodzące się od Eurypterida, oraz skorpiony. Z tego okresu pochodzą najstarsze znane, kopalne szczątki należące do rodzaju Megarachne. Długość ciała tych bezkręgowców osiągała wraz z odnóżami około 120 do 140cm. Ich rozmiary podyktowane były zapewne gabarytami ówczesnych owadów. Karbońskie ważki osiągały rozpiętość skrzydeł rzędu 150cm. Nie jest także wykluczone, że pierwsze pająki pożywiały się prymitywnymi płazami lub gadami. Dysponując silnym jadem i potężnymi chelicerami (szczękoczułkami) mogły polować na kręgowce, których ewolucja odbywała się równolegle. Uznajemy je za protoplastów dzisiejszych ptaszników, chociaż część badaczy odnajduje w nich ślepą gałąź ewolucyjną.

W świecie stawonogów wszystkie grupy były pierwotnie segmentowane. Jest to cecha dziedziczona po wspólnym przodku. W toku zmian ewolucyjnych, następowało°Cowe zacieranie się segmentacji i tworzenie tagm, czyli jednolitych części ciała, takich jak głowa, tułów i odwłok u owadów. Pierwsze pająki bardzo szybko zatraciły segmentację w obrębie pierwszej tagmy, czyli głowotułowia, lub pierwotnie jej nie posiadały, na co wskazuje morfologia eurypteridów. Ich odwłok był wyraźnie podzielony, i zakończony kolcem. Jedyną grupą wśród współczesnych pająków, która zachowała ten atawizm, jest wykazywany w danych kopalnych od 300 milionów lat rodzaj Liphistius. Zawiera on obecnie kilka niewielkich gatunków żyjących w południowo-wschodniej Azji. Zaliczany jest do najprymitywniejszego podrzędu Mesothela. Pozostałe pająki, także ptaszniki, tworzą podrząd Opisthothela o jednolitym odwłoku.

Najistotniejszy skok ewolucyjny, jaki dokonał się pomiędzy przodkami Liphistiusa i współczesnych ptaszników, to zatarcie segmentacji tylnej części ciała. Pozostałe cechy pozostały praktycznie bez zmian. Ptaszniki tworzą sekcję Mygalomorphae dawniej zwaną Orthognatha, co oznacza „prostoszczękie”. Są one grupą siostrzaną dla Labidognatha, w szeregach której lokowanych jest około 35 tysięcy gatunków. Odnajdujemy tu praktycznie wszystkie pająki żyjące w naszych szerokościach geograficznych.

Cechą kluczową, różnicującą te dwie grupy jest budowa i ustawienie chelicerów, względem siebie i osi ciała. U form ortognatycznych są one masywne, usytuowane równolegle do swego sąsiada i głowotułowia, oraz scyzorykowato podgięte pod spód. Rozwiązanie takie dyktuje konieczność zaopatrzenia każdego odnóża gębowego w osobne, autonomiczne grupy mięśniowe, które muszą być bardzo silne, aby umożliwić efektywne funkcjonowanie obu chelicerów. Labidognatha posiadają kły jadowe skierowane naprzeciw siebie, poprzecznie do osi ciała. Para szczękoczułków pracuje nożycowato, co umożliwiło redukcję zaopatrujących je mięśni.

Rozwiązanie to było ewolucyjnym kamieniem milowym umożliwiającym pająkom zmniejszenie rozmiarów ciała i osiągnięcie znanej nam różnorodności. Bujny rozkwit świata owadów i pojawienie się ogromnej liczby ich uskrzydlonych form, szybko poruszających się w przestrzeni powietrznej, spowodowały wykształcenie się licznych strategii polowania odpowiadających charakterowi ofiar. Najgenialniejszą odpowiedzią okazała się pajęczyna, czyli sieć łowna ewoluująca w setki wariantów, budowana z nici białkowej złożonej z kompleksów albumin (&-alaniny i kwasu glutaminowego), która pierwotnie służyła do konstruowania naziemnych i nadrzewnych gniazd, oraz oprzędów kokonów zawierających jaja. Rozpięcie jej w trójwymiarowej przestrzeni umożliwiło ekspansję nie uskrzydlonym drapieżcom w rejony do tej pory praktycznie nieosiągalne.

Do grupy pająków labidognatycznych zaliczamy tarantule, od których niefortunnie swoją nazwę wzięły ptaszniki. Należą do rodziny pogońców (Lycosidae), epigeicznych, biegających pająków o kosmopolitycznym charakterze. Są dosyć duże , osiągają do 5 centymetrów długości z odnóżami. Gatunek Lycosa tarantela zasiedla południową Europę. Jego nazwa pochodzi od miasta Tarantelo leżącego na południu Włoch. Ukąszenie tego pająka nie jest groźne dla życia człowieka, rany goją się jednak dość długo, silnie przy tym ropiejąc. Mianem tarantul określili ptaszniki pierwsi kolonizatorzy przybywający w XVII wieku na kontynent amerykański. Były one jedynymi dużymi pająkami jakie znali. Wspólna nazwa nie ma jednak związku z faktycznym pokrewieństwem tych dwóch grup.

Ptaszniki właściwe należą do rodziny Theraphosidae. Pojawiły się przypuszczalnie pod koniec karbonu w gorących strefach superkontynentu Pangei. Zasięg ich występowania był duży, choć nie były bardzo zróżnicowane gatunkowo. Szacuje się, że odgrywały ważną rolę jako drapieżcy w młodych lądowych biocenozach. Po rozpadzie olbrzymiego lądu i oddryfowaniu obu Ameryk na zachód na przełomie permu i triasu, ptaszniki rozdzieliły się na dwie główne linie ewolucyjne: pająki starego i nowego świata. Nowością, która pojawiła się u amerykańskiej gałęzi były parzące włoski na odwłoku, które w razie zagrożenia zwierzęta wykopują tylnymi odnóżami w kierunku napastnika, wzbijając obłoki drobinek silnie drażniących śluzówki. Dzięki skutecznej obronie defensywnej ich jad, oraz temperament znacząco osłabły, a szanse na przeżycie konfrontacji poszczególnych osobników z przeciwnikami wzrosły. Przypuszczalnie miało to bezpośredni wpływ na fakt, że w tym rejonie świata wyewoluowała największa liczba ptaszników. Szacuje się, że około 60 procent z 930 poznanych gatunków zamieszkuje teren obu kontynentów amerykańskich. Pająki pochodzące ze starego świata pozostały dalece prymitywne w swym behawiorze. Są bardzo agresywne: zaniepokojone, pozbawione możliwości ucieczki, przez krótką chwilę demonstrują kły jadowe podnosząc przednie odnóża, po czym błyskawicznie atakują. Przeważnie dysponują bardzo silnymi neurotoksynami. Najbardziej jadowity rodzaj Poeciloteria zamieszkuje Indie, oraz Sri Lankę. Nie ustępują mu w szybkości i mocy jadu przedstawiciele afrykańscy: Stromatopelma calceatum i Heteroscodra maculata. Ptaszniki starego świata są mniej różnorodne. Na każdym kontynencie tej części globu żyje po kilkanaście procent ogólnej liczby gatunków. W południowej Europie spotykamy rodzaj Chaetopelma. Te niewielkie pająki osiągają kilka centymetrów długości ciała. Żyją ukryte pośród kamieni i traw.

Pająki, jak większość stawonogów są grupą słabo poznaną. Szacuje się że do tej pory opisano zaledwie 20-30% żyjących na kuli ziemskiej gatunków. Rokrocznie w tropikach odkrywane są nowe. Ze względu na nocny i skryty tryb życia jaki prowadzą, ich biologia w naturalnych siedliskach nie była częstym przedmiotem badań. Większość danych , którymi dysponuje pochodzi z obserwacji prowadzonych w hodowli.

Liczba wyświetleń: 6

Post Comment

Wykryto AdBlock! Wyłącz AdBlock, aby kontynuować korzystanie ze strony. Prawy górny róg przeglądarki.