Anomalie narządów wzrokowych wśród ptaszników – brak oczu u Lasiodora parahybana

 Anomalie narządów wzrokowych wśród ptaszników – brak oczu u Lasiodora parahybana.
(Timur Zinov)

BTS 2013 28/3

W naukowych źródłach można czasem natrafić na rzadkie opisy anormalnych struktur budowy oczu (ich wyglądu i wielkości) niektórych z przedstawicieli Theraphosidae, występujących w swoim naturalnym środowisku. Zwykle te opisy są powiązane z ewolucyjnym rozwojem ich taksonomii oraz środowiskiem naturalnym, w którym występują te pająki.

Zatem przedstawiciele rodzaju Hemirrhagus spp. (wcześniej opisany jako Spelopelma spp.), a mianowicie H. reddelii oraz H. stygium, odłowione z głębokich jaskiń Meksyku (zgodnie z ich trybem życia, który jest całkowicie troglobiontyczny) nie posiadają wzgórka ocznego. Ich oczy są zredukowane do minimalnych rozmiarów, przez co tracą swoją funkcjonalność oraz są traktowane prędzej jako grupa komórek oka w egzoszkielecie (West, 2004). Ich funkcje podlegają częściowo lub całkowicie regresji. W przypadku Tmesiphantes hypogeus, zamieszkujących głębokie jaskinie Brazylii, ich struktura budowy oczu wynika z zamieszkiwanego środowiska naturalnego (Bertani, 2012). Tak więc ten fenomen jest ściśle związany z endemicznością gatunków jaskiniowych.

O wiele trudniej jest spotkać się z anomaliami dziedziczonymi (deformacje struktury, rozmiaru i położenia oczu jak również rozmiaru i położenia wzgórka ocznego), bądź też wywodzących się z wpływu genów lub innych czynników, rzutujących na rozwój tkanki oka w stadium embriogenezy (powłoka ektoblastu, która rozwija strukturę oka podczas okresu formowania, z nieznanych przyczyn nie wytwarza jej lub wytwarza częściowo niepełną). W tej dyskusji czynniki urazowe powinny zostać wykluczone, jako że część wzgórka ocznego jest narządem koniecznym dla życia organizmu pająka. Przypadek jego uszkodzenia wiąże się najpewniej ze śmiercią zwierzaka (Firstman, 1954). Zostało to opisane przez Patrick’a J. Marer’a w jednym z jego artykułów (Marer, 1972), gdzie obiektem badań został pająk z gatunku Aphonopelma reversum odłowiony z dziczy. Został on znaleziony z wysokim°Cem deformacji oczu oraz anomalią kształtu wzgórka ocznego, jak również anomalią włosków występujących wokół oczu.

Tematykę tego typu anomalii można również znaleźć wśród amatorskich artykułów, znajdujących się na internetowych forach. Ten fenomen głównie przewijał się w rodzaju Paraphysa spp. oraz Grammostola spp. Publikacje te skupiały się głównie na małych wzgórkach ocznych oraz małych oczach w porównaniu do „zdrowych” osobników. Jednak nie traktowały one o deformacji ich struktury. W tym artykule jednak chciałbym skupić się na niespotykanej anomalii wzroku u pająka z gatunku Lasiodora parahybana – osobnik ten nie był odławiany.

Zanim otrzymałem pająka, był on w rękach czterech innych hodowców i tylko ten ostatni zauważył to rzadkie zjawisko, dlatego też poprosił mnie o pomoc.
Dnia 4 kwietnia 2013 roku została doręczona do mnie przesyłka z pająkiem i niezwłocznie został skontrolowany. W rzeczy samej, kontrola pod mikroskopem USB nie wykazała żadnych oczu ani wzgórka ocznego. Sam osobnik był poddany wstępnej analizie przy jasnym oświetleniu, a jego rozmiar to było około 6DC oraz 12cm w rozpiętości odnóży. Prawdę mówiąc, na początku sądziłem, że pająk ma oczy, z tymże będą zredukowane do bardzo małych rozmiarów. Wstępna analiza jednak wykluczyła to przypuszczenie. Jednakże w niedługim czasie wydało mi się to oczywiste dlaczego brak oczu nie został zauważony przez tak długi czas. Było to najprawdopodobniej spowodowane obecnością bujnego owłosienia okręgu ocznego, który z daleka sprawiał wrażenie normalnej grupy oczu. Tym bardziej, gdy pająk jeszcze był mniejszych rozmiarów. Te bujne i długie włoski znajdowały się jedynie w jednym miejscu, a różniła je długość i ich kierunek.

W trakcie moich badań nie odkryłem żadnych innych morfologicznych dewiacji – podczas porównywania wspomnianego osobnika z innymi reprezentantami gatunku, tego samego lub zbliżonego rozmiaru. Wskaźniki morfologiczne (proporcje ciała, długość odnóży i pokrywających je włosków) za wyjątkiem przedniej części prosoma (głowotułowia), były szczególnie osobliwe w przypadku porównania naszego osobnika do jego krewnych tego samego gatunku.

Najbardziej istotnym momentem w toku badań uważałem chwilę wylinki, ponieważ przypuszczałem, że może to wykazać iż oczy będą znajdowały się nie na wierzchniej tkance lecz gdzieś głębiej.

W pierwszych dniach pobytu pająka w moim domu (temperatura 25-26°C; wilgotność ~80%) byłem zaskoczony niespotykaną reakcją pająka na raptowną zmianę warunków oświetlenia. W chwili włączenia światła w nocy pająk zaczął gwałtownie biegać wokół terrarium. Jednakże później za sprawką prostego eksperymentu (zmieniłem miejsce położenia terrarium i ustawiłem je z dala od innych pająków), zauważyłem, ze nie była to reakcja na nagłe zapalenie światła, a zaniepokojenie wywołane zachowaniem większych pająków. Spowodowane było to wibracjami i głośnym dźwiękiem większych pająków, chowających się do kryjówek po zapaleniu światła. Było to więc kolejnym dowodem na absolutną niezdolność odbierania bodźców wzrokowych przez pająka.

Wartym uwagi jest również fakt karmienia niewidomego osobnika. Pająk błyskawicznie zareagował i zaatakował żabę oraz mysz z odległości ok. 20cm, gdy tylko odebrał najdelikatniejsze bodźce w postaci wibracji. Po jakimś czasie pająk przestał przyjmować pokarm i dnia 16 maja 2013 roku wyliniał. Wynikiem analizy zrzuconego oskórka, udało mi się ustalić, że jest to samica. Za wyjątkiem przedniej części karapaksu nie zauważyłem żadnych anomalii.

Po wylince pająk wyraźnie zwiększył swoje rozmiary i osiągał 7DC oraz około 14cm rozpiętości odnóży. Pająkowi dopisywał ogromny apetyt i zachowywał się normalnie jak na pająka przystało. Wynikiem tego była niedługo wyczekiwana kolejna wylinka, która nastąpiła dnia 17 sierpnia 2013 roku i przebiegła jak poprzednia – prawidłowo. Rozmiar pająka sięgał wówczas 8DC oraz 16 cm rozpiętości odnóży.

Obserwacja rozwoju uterus externus samicy oraz spermateki niewidomej L. parahybana w porównaniu z normalnym osobnikami tego gatunku nie wykazała żadnych anomalii. Pająk był całkowicie zdrowy, a jego rozwój w zupełności odpowiada rozwojowi innych reprezentantów gatunku.

Tak więc podsumowując, brak narządów wzrokowych nie przeszkadza pająkowi w prawidłowym rozwoju i funkcjonowaniu. Uważa się to za lokalną anomalię, która nie posiada dosłownego odniesienia do funkcjonowania czynników indywidualnych jako cały organizm.
Niemniej pomimo faktu, że narządy wzrokowe reprezentantów Theraphosidae nie są rzeczywiście istotnym organem (wzrok pająków z rzędu Mygalomorph jest bardzo słaby i służy im jedynie do odróżnienia światła oraz rozmiaru i kształtu obiektów), nie oznacza to że osobniki nie posiadające ich nie będą napotykały trudności by przetrwać w naturalnym środowisku.

Geneza opisanej anomalii pozostanie niewyjaśniony. Jednak nie jest pewne, czy ta cecha jest dziedziczna w przypadku tej samicy L. parahybana. Warto przypomnieć iż ten gatunek żyje około 15 lat, także możliwości i cele wydają się być jasne.
Z tego miejsca chciałbym serdecznie podziękować Rick C. West w zapewnieniu niezbędnej literatury oraz Nikitia Skoptcov za szybkie doręczenie pająka do Białorusi.

Odnośniki:
1. An eye deformity in a tarantula spider, Aphonopelma reversum (Araneae: Theraphosidae) Author: Marer, P.J. Found in: Pan Pacific Entomologist Oct 1972, 48 (4), p. 221-225.
2. Journal of the British Tarantula Society – ISSN 0962-449X February 2004, Vol. 19 No. 2 (41-47) «The Mexican Cave Tarantula» West, R. C.
3. Tmesiphantes hypogeus sp. nov. (Araneae, Theraphosidae), the first troglobitic tarantula from Brazil ROGÉRIO BERTANI, MARIA ELINA BICHUETTE, DENIS R. PEDROSO (March , 2012)

Wszelkie fotografie – Timur Zinov
Przekład na polski – Ziolcz

Tekst pochodzi z arachnea.org. Więcej informacji w stopce.

Liczba wyświetleń: 5