Pelinobius muticus – ptasznik

Pelinobius muticus
(Karsch, 1885)

Dorosła samica. Zdjęcie autorstwa Pawła Petrykowskiego.

Młoda samica 3 cm DC. Zdjęcia autorstwa TomekKadi.

Spis treści

Nazewnictwo

Nazwa łacińska: Pelinobius muticus , młodszym synonimem nazwy jest Citharischius crawshayi (Pocock, 1900)
Nazwa angielska: King Baboon

Wygląd

Ptasznik ten ma bardzo charakterystyczny wygląd. Od razu rzuca się w oczy masywna ostatnia para odnóży. Jest ona prawdopodobnie wynikiem przystosowania się tego gatunku do „kopiącego” trybu życia. Ubarwienie jest zmienne w zależności od zbliżającej się wylinki i tak świeżo po niej jest rdzawo czerwone, przez rude aż po wyblakłe różowe a nawet szarawe przed następna wylinka. Pająk ten jak inne pająki podziemne nie posiada długiego owłosienia. Jest pokryty krótkimi zamszowymi włoskami, szczególnie widocznymi na ostatniej parze odnóży. Dłuższe włoski występują na pozostałych kończynach. Jest drugim co do wielkości ptasznikiem afrykańskim. Samice dorastają nawet do 20 cm z rozpostartymi nogami, czyli ok. 10-11 cm samego ciała. Samce są zdecydowanie mniejsze, przy dorosłej samicy wyglądają raczej śmiesznie; z rozpostartymi nogami osiągają ok. 13 cm, samo ciało rzadko przekracza 5-6 cm. Dlatego też każdy osobnik o rozstawie nóg większym niż 15 cm jest na pewno samicą.

Długość życia

Z racji wyjątkowo powolnego wzrostu są pająkami wyjątkowo długowiecznymi. Na pełną dojrzałość samicy trzeba czekać od 6 do 8 lat, samce dojrzewają po ok. 5 latach. Ptasznik ten może śmiało konkurować z amerykańskimi gatunkami, jeżeli chodzi o długowieczność, samice w niewoli dożywają nawet 30 lat. Samiec, z racji swojego przeznaczenia, rzadko żyje więcej niż 2 lata po ostatniej wylince.

Występowanie i biotop

Kenia, (Machacos, Masailand, Kinani, Kibwezi, Voi) Tanzania (Llongidoberge, Massai-Land), Uganda i pozostała część wschodniej Afryki. W naturze zamieszkuje relatywnie suche, krzaczaste regiony wschodniej Afryki. Upodobał sobie krzaki egzotycznych odmian akacji i to zazwyczaj w ich pobliżu samice kopią swoje norki.

Terrarium

Jest to pająk kopiący głębokie nory. Trzeba mieć to na uwadze urządzając mu terrarium. W momencie, gdy ptasznikowi uniemożliwi się kopanie korytarzy, ten staje się coraz bardziej nerwowy i przestaje jeść, co może skończyć się tragicznie dla niego. Pająk ten najlepiej czuje się we własnej wykopanej norce i takie warunki należy mu stworzyć. Podłoże może się składać z włókna kokosowego, torfu lub wszelkich mieszanek włókna/torfu ze średnioziarnistym żwirem. Ziemia ogrodowa także się nadaje, pod warunkiem że nie zawiera żadnego nawozu ani środków owadobójczych. Wymagana warstwa podłoża dla dorosłego ptasznika to minimum 20cm, w warunkach domowych odpowiednie będzie 30-35 cm – ptasznik wykopie odgałęzienia od głównego tunelu, co zwiększy jego długość, a przez to i samopoczucie zwierzaka. Terrariumdla wyrośniętego osobnika powinno być skutecznie zamknięte, w sposób uniemożliwiający otwarcie go przez ptasznika od wewnątrz (ilość pomysłów takiego zamykania jest zaskakująco duża, to już niech będzie zależne od inwencji osoby zainteresowanej). Wentylacja powinna być zrobiona z blachy perforowanej lub innego twardego materiału. Wszelkie siatki ogrodnicze, nawet te aluminiowe nie są wystarczającą barierą dla szczękoczułek pająka, a ten w pierwszych dniach w nowym terrarium będzie szukać każdej możliwej drogi ucieczki. Terrariummoże być zwykłym, odpowiednio wysokim, otwieranym od góry szklanym zbiornikiem, albo zaprojektowanym specjalnie dla ptaszników podziemnych terrarium typu C lub T, lub też tzw. „haplo tankiem”. Wystrój terrarium jest zbędny, ale miły dla oka obserwatora. Dlatego warto posadzić w terrarium jakąś cieniolubną roślinkę (np. bluszcz). Roślinkę taką najlepiej umieścić jak pająk już wykopie swój korytarz, wtedy ryzyko zniszczenia ozdoby radykalnie maleje. Kawałki kory mogą być przez pająka zaadoptowane jako częściowe przykrycie wejścia do norki. Niezbędna jest miseczka z wodą, na wszelki wypadek, gdyby pająkowi zachciało się pić – tak jak w przypadku ewentualnego wystroju, umieszczamy ją w terrarium dopiero, gdy pupil już się w nim „urządzi” – minimalizuje to ewentualność wywrócenia lub przysypania jej przez ptasznika. Terrariumdla ptasznika podziemnego.
Ogrzewanie i oświetlenie
Jeżeli pająki są hodowane w pomieszczeniu bez zachowanego cyklu dobowego słońca należy terrarium oświetlać w dzień na czas 10 do 12 godzin białym światłem. Oświetlenie nocne jest zbędne, chyba ze mamy życzenie obserwować nocne poczynania naszego pająka. Pomieszczenie oświetlone naturalnie słońcem nie wymaga dodatkowego źródła światła.
Jeżeli chcesz dowiedzieć się czego używać do ogrzewania i oświetlania w terrarium – przeczytaj ten artykuł: Ogrzewanie i Oświetlenie.

Temperatura i wilgotność

Optimum to 24-28°C. Przegrzania są bardziej niebezpieczne niż ochłodzenia, dlatego należy się tych pierwszych wystrzegać. Temperatura w nocy może spadać nawet do 18°C bez zauważalnej zmiany zachowania pająka. Bezpieczna temperatura nienarażającą życia pająka to 15°C, pająk w takiej temperaturze staje się apatyczny i przestaje reagować na bodźce; nie należy utrzymywać takiej temperatury zbyt długo. Przy hodowli lub utrzymaniu tego ptasznika najważniejsza jest wilgotność podłoża. Nie potrzebuje on wysokiej wilgotności powietrza (40-50% to optimum) do momentu, gdy w norce jest wysoka wilgotność (70-80%). Podłoże powinno być podlewane raz na 2-3 tygodnie w celu zachowania odpowiedniego klimatu norki pająka.

Żywienie

Jako karmówka dla naszego pupila nadawać się będą wszelkie owady o rozmiarach odpowiednich do wielkości pająka. Najlepszym pokarmem są rozmaite szarańczaki, które stanowią naturalny pokarm ptasznika. Młode karmimy larwami much, świerszczami i karaczanami; należy się raczej wystrzegać mączników i super mączników ze względu na dużą zawartość tłuszczu. W lato dobrym pokarmem jest plankton łąkowy (pasikoniki, świerszcze i inne owady) pod warunkiem ze jego zbieranie będzie miało miejsce z dala od ruchliwej szosy i innych źródeł zanieczyszczeń.
Jeżeli chcesz dowiedzieć się czym karmić ptasznika przeczytaj artykuł: Żywienie.

Dymorfizm płciowy

Dymorfizm płciowy u dojrzałych osobników jest wyraźny. Samiec jest mniejszy, smuklejszy i nie posiada charakterystycznej dla samicy pogrubionej ostatniej pary odnóży. Ma także zdecydowanie dłuższe włoski na nogach i ciele. Narządy kopulacyjne na nogogłaszczkach są raczej łatwo zauważalne. Dojrzewa wcześniej od samicy, bo najczęściej już po 11 wylince. Jak już wspomniano wcześniej, osobniki o rozstawie kończyn większym od 15 cm są na pewno samicami. Samica jest w pełni gotowa i chętna do kopulacji po 12 wylince. Osiąga wtedy ok. 18 cm z rozpostartymi nogami i ok. 10 cm ciała.

Różnice w budowie płytki płciowej P. muticus. Po lewej samiec, po prawej samica. Zdjęcia autorstwa TomekKadi.

Rozmnażanie

Rozmnożenie w niewoli jest raczej trudne. Samica często atakuje samca przed kopulacją. Jest bardzo wybredna, jeżeli chodzi o wybór kochanka, a mając na uwadze słabą dostępność dojrzałych samców oraz czas ich dojrzewania, całość stanowi duży problem. Samica jest gotowa do kopulacji po ok. 30 dniach od linienia (najpewniej jest dopuszczać po 12 wylince samicy). Z racji swoich rozmiarów i braku zabezpieczenia podczas kopulacji (brak haków goleniowych), samiec jest w 99% przypadków łączenia zjadany tuż po akcie płciowym. W 50% przypadków jest zjadany przed kopulacją… Dlatego skuteczne rozmnożenie w warunkach hodowlanych jest nie lada wyczynem. Jeżeli doszło do zapłodnienia, samica zaczyna jeść przy każdej nadarzającej się okazji i coraz rzadziej wychodzić z norki. Po około 3 miesiącach po kopulacji buduje kokon, którego dzielnie pilnuje jeszcze przez ok. 4 miesiące. Nie należy jej wtedy przeszkadzać, ale można normalnie karmić, powinna przyjmować jedzenie. Można także samicy odebrać kokon i sztucznie go inkubować. Młode po wyjściu z kokonu powinny być już w stadium pierwszej wylinki, dlatego samodzielnie będą już zdobywały pożywienie. Trzeba je porozdzielać do osobnych pudełek, co ułatwi ich karmienie i wykluczy kanibalizm.

Uwagi

Gatunek silnie defensywny, a im pająk starszy, tym bardziej; wiele osobników reaguje bardzo ostro na każdą ingerencję w bezpośredniej okolicy swej nory. W obliczu zagrożenia przyjmuje postawę obronną, unosząc do góry przednie odnóża i eksponując potężne szczękoczułki. Zazwyczaj dochodzi do tego również bardzo głośna strydulacja. Jeśli to nie odstraszy intruza, pająk może przejść do ofensywy – tutaj niestety nie ma żartów, wyrośnięte samice nacierają jak czołg, a dodając do tego wielkość, szybkość, ogromną siłę i dość mocny jad tego gatunku, otrzymujemy zwierzę, którego nie powinno się lekceważyć. Duże osobniki są bardzo odważne i bywa, że nie wahają się atakować, czasami również bez wyraźnego ostrzeżenia. Pamiętać trzeba jednak, że każdy ptasznik wybiera zazwyczaj ucieczkę do kryjówki, jeżeli ma taką możliwość. Dość często można spotkać się z opinią, iż jest to, w porównaniu z innymi podziemnymi gatunkami, powolny, ociężały pająk – nic bardziej mylnego; potrafi być niesamowicie szybki. Odnośnie potencjału jadu również zdania są podzielone – jest on jednak zdecydowanie silny, a biorąc pod uwagę wielkość pająka, może zostać zaaplikowany w sporej dawce. Ukąszenie przez ptasznika nigdy nie jest przyjemne – tak jest i w przypadku tego gatunku. Oprócz mechanicznego urazu, spowodowanego przez duże szczękoczułki pająka, jego jad powoduje silny ból, opuchliznę, drętwienie; objawy mogą utrzymywać się do kilkunastu godzin, a mimowolne skurcze mięśni w okolicy ukąszenia, luk ukąszonej kończynie, nawet do kilku tygodni. Ukąszenia w przypadku zdrowych, dorosłych osób, w ogromnej większości przypadków kończą się jedynie na czasowym bólu i dyskomforcie, trzeba mieć jednak na uwadze, że organizm każdej osoby reaguje na jad nieco inaczej. Małe dzieci, osoby starsze i zwierzęta domowe nie powinny mieć absolutnie żadnej styczności z tym ptasznikiem.
Strydulacja u Pelinobius muticus Zobacz wideo.
Znane są także z długiego okresu postu, zwłaszcza u starszych samic, trwającego nawet do 8 miesięcy. Przed wylinką pająk zakopuje się w norce zupełnie, zasypując wejście ziemią. Przygotowanie do wylinki może trwać do 6 miesięcy, dlatego zamartwianie się o nie jedzenie pupila w tym okresie nie jest potrzebne.